Op 1 juni 2017 verscheen de meicirculaire gemeentefonds waarin de komst van de rechtmatigheidsverantwoording voor gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelingen[1] werd aangekondigd. Nu, bijna 3 jaar later, is de informatievoorziening vanuit de rijksoverheid nog steeds beperkt. Ook de onlangs verschenen notitie van de commissie Bado geeft maar beperkt duidelijkheid. Uit ons onderzoek blijkt dat veel gemeenteraden waarschijnlijk daarom nog niet geinformeerd zijn over de consequenties. Dit terwijl de invoering van de rechtmatigheidsverantwoording nog maar 8 maanden voor ons ligt en veel gemeenten aan de slag willen en moeten.
Met de invoering van de rechtmatigheidsverantwoording verandert er het nodige voor de organisatie, maar zeker ook voor de raad. Zo zal de raad het goede gesprek over de rechtmatigheid van de jaarstukken vooral met het college moeten voeren. Hiermee wordt meer recht gedaan aan de dualiteit van het bestuur. Maar dat goede gesprek kan alleen gevoerd worden als alle betrokkenen (raad, college, organisatie en accountant) voldoende inzicht hebben in hoe de invoering van de rechtmatigheidsverantwoording in de praktijk gestalte moet krijgen.
Uitkomsten van onderzoek bij 124 gemeenten en 12 provincies
Om te onderzoeken hoe goed gemeenten en hun raden geïnformeerd zijn hebben wij van 124 gemeenten, verdeeld over een drietal grootteklasse en over alle provincies, de raadsstukken doorgenomen om te beoordelen of de gemeenteraden geïnformeerd zijn. Daarnaast hebben wij alle 12 provincies onderzocht.
Onze hoofdconclusies (zie grafiek 1) voor de gemeenten zijn:
- Bij slechts 6% van de gemeenten is de raad inhoudelijk (via een presentatie of raadsinformatiebrief) bijgepraat over de implicaties van de rechtmatigheidsverantwoording
- In 23% van de begrotingen 2020 is opgenomen dat college en organisatie in 2020 aan de slag gaan met de implementatie;
- Bij 34 van de 124 gemeenten is de managementletter gepubliceerd op de website. In alle managementletters heeft de accountant de rechtmatigheidsverantwoording als belangrijke ontwikkeling benoemd;
- Daarnaast concluderen wij dat er geen groot verschil bestaat tussen de resultaten van de onderzochte gemeenten en de provincies.
Geen grote regionale verschillen
Als we wat verder inzoomen naar de verschillen per provincie dan valt op dat over het algemeen de regionale verschillen klein zijn. Bij 3 provincies in ons onderzoek zien we dat de onderzochte gemeenten (25 in totaal) de komst van de rechtmatigheidsverantwoording niet hebben opgenomen in de begroting 2020 en ook geen separate informatievoorziening hebben verstrekt aan de gemeenteraad, zoals blijkt uit het raadsinformatiesysteem (zie grafiek 2).
Bij de provincies blijken vergelijkbare resultaten
Wij hebben ook alle 12 provincies onderzocht. De resultaten zijn vergelijkbaar met die bij de onderzochte gemeenten (ze grafiek 3).
En ook al zal het ongetwijfeld zo zijn dat via (niet-openbare) informatiesessies diverse gemeenteraden en Provinciale Staten toch geïnformeerd zijn, verwachten wij dat het totaalbeeld niet wezenlijk anders is dan uit ons onderzoek blijkt.
Oproep aan alle betrokken (overheids)instanties: geef snel meer duidelijkheid!
Wij constateren in de praktijk dat veel gemeenten op organisatieniveau aandacht hebben voor de rechtmatigheidsverantwoording, maar meestal nog in een oriënterende fase zijn als het gaat om de voorbereidingen. Veelal in afwachting van nadere informatie over de praktische vertaling van de rechtmatigheidsverantwoording naar de praktijk. Nu de voorbereiding al bijna 3 jaar duurt en de invoering over 8 maanden is, beginnen veel gemeenten (terecht) onrustig te worden. Dit onderzoek is daarom ook gelijk een openbare oproep aan betrokken partijen om in actie te komen: verschaf zo snel mogelijk de benodigde duidelijkheid zodat de verschillende partijen met elkaar in gesprek kunnen om een succesvolle implementatie mogelijk te maken.
Wat kunt u als gemeente nu al wel concreet doen?
Met nog 8 maanden tot de invoering is afwachten geen optie meer. Wij hebben daarom een 10 stappen plan ontwikkeld voor de implementatie van de rechtmatigheidsverantwoording. Het 10 stappen plan staat vindt u op www.rechtmatigheidsverantwoording.nl. Daarnaast kunt u uw huidige kennisniveau over de rechtmatigheidsverantwoording testen via onze quickscan.
Meer informatie of vragen? Neem contact op met Exilo via info@exilo.nl